آرایه های ادبی درس اول فارسی هشتم
هم خانواده درس اول فارسی هشتم
درس 1 :
هم خانواده زینت = تزئین ، مزیّن
هم خانواده کریم = کرامت، کرم ، مکرّم
هم خانواده خطا = خاطی
هم خانواده لطف = لطفاً، لطیفه ، لطافت
هم خانواده متّفق = موافق ، توفیق ، اتفاق
هم خانواده دعا = دعی ، دعوی ، دعوت
هم خانواده قصد = قاصد ، مقصود ، مقصد
به نام خداوند جان و خرد کزین برتر اندیشه بر نگذرد
*************** ستایش ****************
ای نام نکوی تو ، سر دفتر ایوان ها ای طلعت روی تو زینت ده عنوان ها
طلعت : در اینجا به معنای دیدن است.
به نام خدایی که جان آفرید سخن گفتن اندر زبان آفرید
معنای بیت: به نام خدایی آغاز می کنم که جان را آفرید . سخن گفتن را به انسان یاد داد.
بیت 3 جمله است .
آرایه تلمیح : اشاره به »داستان ، حدیث ، آیه ، وقایع تاریخی « را در شعر تلمیح می گویند.
آرایه تلمیح دارد :اشاره به سوره الرحمن ( انسان را آفرید و به او قدرت تکلم داد)
در جمله اول فعل حذف شده است. استفاده از واژه »اندر« ویژگی تاریخی است.
سخن گفتن : مصدر است و مفعول جمله .
خداوند بخشندۀ دستگیر کریم خطا بخش پوزش پذیر
معنای بیت: خداوند بخشنده ای که انسان را یاری می دهد و خطا بخشی که پوزش ما را می پذیرد .
بیت 2 جمله است .
آرایه های ادبی : دستگیر : کنایه از یاری دهنده / واج آرایی » -ِ و ش «
پرستار امرش همه چیز و کس بنی آدم و مرغ و مور و مگس
معنی بیت : همۀ چیز و کس فرمانبردار امر و دستور خداوند هستند.
بیت 1 جمله است .
آرایه های ادبی : بین » مرغ مور مگس « مراعات نظیر یا تناسب وجود دارد.
بنی آدم و مرغ و مور و مگس : مجاز جز به کل (از همۀ موجودات)
جمله اسنادی است . / پرستار امرش : مسند جمله / هستند: فعل حذف شدۀ جمله / همه
چیز و کس (بنی آدم و مرغ و مور و مگس )مسندالیه
یکی را به سر برنهد تاج بخت یکی را به خاک اندر آرد ز تخت
معنی بیت : خداوند هر کسی را بخواهد به مقام و بزرگی می رساند و هر کسی را بخواهد به پستی و
خواری می رساند.
بیت 2 جمله است .
آرایه های ادبی : آرایه ی کنایه : هر گاه نویسنده یا شاعر در باره ی امری پوشیده سخن بگوید به
طوری که معنای ظاهری عبارت مد نظر نباشد و معنای دورتر آن مد نظر باشد . می گوییم به کنایه
صحبت شده است. مانند : دست فالنی چسبناک است یعنی دزد است – گندم از گندم بروید جو
ز جو یعنی نتیجه هر عملی به همان عمل بر می گردد .
بیت دو کنایه دارد .1- تاج بر سر نهادن کنایه از به بزرگی رساندن 2- از تخت به خاک آوردن
کنایه از پست کردن
بین « بخت و تخت. » و« سر و َبر » : جناس ناقص حرفی /
آوردن دو یا چند کلمه که دقیقایا تقریباً در نوشتار به یک صورت باشند امامعنایآن ها متفاوت باشد. انواع جناس : الف( جناس تام : دو کلمه دقیقا مثل هم باشند ولی معنای آن ها
متفاوت باشد.مانند : روان( رونده ) ، روان ( روح) باز ( پرنده ) ، باز (باز کردن ) ب ) جناس ناقص حرکتی : که دو کلمه در حرکات با هم فرق دارند مانند: مهر ( امضا ) و مهر (محبت)
ج) جناس ناقص اختالفی : دو کلمه در یک حرف با هم فرق دارند مانند: یاد ، یار – سر ، بر
د ) جناس ناقص افزایشی : یکی از کلمات از کلمه ی دیگر یک حرف اضافه دارد. مانند : دست و دوست
تاج بخت : اضافه تشبیهی
اضافه ی تشبیهی :وقتی در یک ترکیب اضافی کلمه ی دوم به کلمه ی اول شباهت داشته باشد .
البته گاهی کلمه ی اول به دوم شباهت دارد مانند: لب لعل به این ترکیب ، اضافه ی تشبیههی میگویند وهراضافه تشبیهی ،آرایه تشبیه را درنوشته بوجود می آورد.
بیت آرایه ی تلمیح دارد ، اشاره به سوره آل عمران آیه ی 22 (حکومت و فرمانروایی را به هر کس بخواهد می دهد واز هر کس بخواهد می گیرد)
نکات دستوری : تاج بخت: مفعول جمله اول / « را» در بیت اول فک اضافه ( ِ ) می باشد یکی را به سر یعنی به سریکی / «را » در مصراع دوم نشانه مفعول است.
گلستان کند آتشی بر خلیل گروهی بر آتش برد ز آب نیل
معنی بیت : خداوند آتش دشمن را برای ابراهیم به گلستان تبدیل کند. و گروه فرعونیان را از آب نیل
به آتش جهنم ببرد.
بیت 2 جمله دارد.
آرایه های ادبی : آرایه تلمیح : اشاره به داستان عبور حضرت ابراهیم از آتش وغرق شدن فرعونیان
در آب نیل آرایه تضاد : بین آب و آتش /
نکات دستوری : آتش در بیت اول مفعول است . / خداوند : فاعل حذف شده هر دو بیت / خلیل :
متمم جمله اول گلستان کند : فعل جمله / گروهی : مفعول جمله دوم / آ ِب نیل : متمم / آتش :
متمم / بردند : فعل جمله
به درگاه لطف و بزرگیش بر بزرگان نهاده بزرگی ز سر
معنای بیت: بزرگان بزرگی خود را در برابر لطف و بزرگی خداوند فراموش کرده اند.
بیت 1 جمله است.
آرایه های ادبی :آرایه کنایه دارد، « ازسر نهادن » کنایه از « فراموش کردن » / آرایه تکرار :تکرار واژه بزرگ
َسر ، َبر :آرایه جناس ناقص اختلافی
نکات دستوری : بزرگان : فاعل / بزرگی : مفعول / درگاه لطف و بزرگیش : متمم /
از سر نهادند : فعل ویژگی تاریخی : آوردن دو حرف اضافه » به و بر« برای یک متمم
جهان متفق بر الهیتش فرومانده بر کن ِه ماهیتش
مردم جهان در خداوندی او هم فکر هستند اما در شناختن ذات وجودی خداوند ، ناتوان هستند.
بیت 2 جمله است .
آرایه ادبی : جهان : مجاز ظرف به مظروف / فرومانده : کنایه از ناتوانی
نکات دستوری : جهان : مسندالیه هر دو جمله / متفق : مسند / الهیتش : متمم /
کنه ماهیتش : متمم / فرومانده : فعل
بشر ماورای جاللش نیافت بصر منتهای جمالش نیافت
معنی بیت: انسان از خداوند بزرگ تر و زیباتر چیزی را نیافت و انسان حقیقت جمال او را درک
نمی کند . بیت 2 جمله است . آرایه های ادبی : جناس ناقص حرفی بین » َب َشر و َب َصر ، جالل و جمال « / موازنه بین کلمات دو
مصراع / بصر : مجاز »جز به کل« بصر جزئی از انسان به جای انسان به کار رفته است.
نکات دستوری : بشر و بصر : فاعل / ماورای جاللش ، منتهای جمالش : مفعول /
نیافت فعل محال است
تأمل در آیینۀ دل کنی صفایی به تدریج ، حاصل کنی
معنای بیت: اگر تو به وجود خودت بیشتر فکر کنی ، به تدریج پاکی را به بدست می آوری .
بیت 2 جمله است.
آرایه های ادبی : آیینۀ دل : اضافه ی تشبیهی
نکات دستوری : آیینۀ دل : متمم / تأمل کنی : فعل / صفایی : مفعول / یه تدریج : قید /
حاصل کنی : فعل مرکب
ُمحال است سعدی که راه صفا توان رفت جز بر پی مصطفی
معنای بیت:ای سعدی غیر ممکن است که راه پاکی را جز راه پیامبر توان رفت.
بیت 3 جمله است .
نکات دستوری : سعدی : منادا / مُحال : مسند / است: فعل اسنادی / راه صفا : مفعول /
راه مصطقی : متمم / توان رفت : فعل
سعدی : تخلص شاعر که در بیت آخر یا یک بیت قبل از آخرین بیت آورده می شود.
تحمیدیه : نوشته ای است که درابتدای هرمطلب یا کتاب آورده می شود ودرآن خدای راحمد وسپاس
می گویند، که درادبیات کشورما بیشتر کتاب ها با تحمیدیه آغاز شده است. ************************************************
فصل اول » زیبایی آفرینش«
*
چشم دل باز کن که جان بینی آنچه نادیدنی است آن بینی
معنای بیت :با پرورش معنوی دل ، آگاهی پیدا می کنی که می توانی حقیقت روح و عالم غیب را
ببینی . بیت 4 جمله است
آرایه ها ادبی : چشم دل : اضافه ی استعاری ، تشخیص
استعاره : به کار بردن کلمه ای به جای کلمه ی دیگر به دلیل شباهت آن ها ( لفظ را در غیر معنای
حقیقی خودش به کا ر بردن)
اضافه ی استعاری: ترکیب اضافی که در آن کلمه ی دوم را به چیزی شبیه کرده ایم که کلمه ی اول
از اجزا یا ویژگی های آن چیز باشد مانند دست روزگار ،عقربه ی تاریخ ، دست نسیم ، در اینجا
«دل »را به انسانی تشبیه کرده ایم که چشم دارد و چشم جزئی از آن انسان است و این تشبیه
حقیقت ندارد ، پس اضافه استعاری است .
جناس ناقص افزایش : بین جان و آن / واج آرایی: تکرار واج « ن»/
مصراع دوم آرایه تناقض ( پارادوکس) دارد. تناقض یا پارادوکس : آوردن دو کلمه یا دو معنی که
ضد هم باشند و باهم قابل جمع نباشند . در این جا بین دو کلمه « نادیدنی »و «بینی»
نکات دستوری : چشم دل ، جان ،آنچه نادیدنی است، آن : نقش مفعولی دارد/ «آن » دوم « بدل یا تاکید »است برای مفعول *********************************************************************************
**** درس اول « بیش از این ها »
بیش از این ها فکر می کردم خدا خانه ای دارد میان ابرها
مثل قصر پادشاه قصه ها خشتی از الماس خشتی از طال
معنای بیت : آجرهای خانۀ خدا مثل قصر پادشاهان قصه ها آجر هایی از طال و الماس دارد .
بیت 2 جمله است .
آرایه های ادبی : بیت تشبیه دارد. بین «قصر و پادشاه » ، «الماس وطلا» آرایه تناسب(مراعات النظیر )واج آرایی : -ِ در مصراع اول / تکرار : خشتی
نکات دستوری : قصرپادشاه قصه ها ، الماس ، طال : متمم
پایه های برجش از عاج و بلور برسر تختی نشسته با غرور
شاعر و نویسنده گاهی فعل را در جمله ها حذف می کند/
حذف فعل دو نوع است : الف( حذف به قرینه ی لفظی : یک فعل نوشته شده فعل دیگر به قرینه
حذف می شود.
ب( حذف به قرینه ی معنوی : گاهی باید از روی معنی و مفهوم شعربه فعل پی ببریم.
ماه برق کوچکی از تاج او هر ستاره پولکی از تاج او
معنای بیت : ماه مانند برق کوچکی از تاج اواست . هر ستاره مانند پولکی از تاج اواست.
بیت 2 جمله است .
آرایه های ادبی : تناسب : بین ماه و ستاره و برق / تشبیه
فعل در دو مصراع به قرینه معنوی حذف شده است.
نکات دستوری : ماه ، هر ستاره : نهاد ) مسندالیه( / برق کوچک ، پولک : مسند / تاج او : متمم
رعد و برق شب طنین خنده اش سیل و طوفان نعره ی توفنده اش
معنای بیت : رعد و برق در شب صدای خندۀ خدا بود و سیل و طوفان فریاد وحشتناک او بود
بیت 2 جمله است .
آرایه های ادبی : بین رعد و برق و طوفان وسیل تناسب ) مراعات النظیر( / حذف فعل به قرینه
معنوی
نکات دستوری : رعد و برق شب : مسند الیه / طنین خنده اش : مسند / سیل و طوفان :
مسندالیه / نعرۀ توفنده اش : مسند
هیچ کس از جای او آگاه نیست هیچ کس را در حضورش راه نیست معنای بیت : هیچ کس جای او را نمی داند . راهی برای دیدن او وجود ندارد.
بیت 2 جمله است .
آرایه های ادبی : جناس : بین» را ، راه « جناس ناقص افزایشی / کنایه : راه نیست کنایه از
پذیرفته نشدن آرایه تکرار : تکرار واژه »هیچ کس « / جناس تام : نیست به معنای نبودن ،
نیست به معنای وجود نداشتن
نکات دستوری: هیچ کس مصراع اول مسند الیه / جای : متمم / آگاه : مسند / نیست : فعل
راه : نهاد / هیچ کس : متمم / را : به معنای برای حرف اضافه / در حضور او : متمم /
نیست : به معنای وجود ندارد فعل غیر اسنادی جمله
آن خدا بی رحم بود و خشمگین خانه اش در آسمان دور از زمین
معنای بیت : آن خدا خشمگین و سنگدل بود ؛ خانۀ او در آسمان و دور از مردم بود.
بیت 2 جمله است .
آرایه های ادبی : تناسب یا مراعات نظیر بین زمین و آسمان / زمین : مجاز ظرف به مظروف
)منظور مردم ساکن در زمین است.( / واج آرایی صامت »خ«
نکات دستوری : آن خدا : مسندالیه / بی رحم و خشمگین : مسند / خانه اش : مسندالیه
آسمان : متمم / دور: مسند / زمین : متمم فعل بود به قرینه لفظی حذف شده است .
بود اما درمیان ما نبود مهربان وساده وزیبا نبود
معنای بیت :آن خدا وجود داشت اما از ما دور بود و آن خدا مهربان و ساده و زیبا نبود
بیت 3 جمله است .
آرایه های ادبی : آرایه ی تناقض )پارادوکس( : بین» بود « و » نبود « /
نکات دستوری : در میان ما : متمم / بود و نبود در مصراع اول : به معنای وجود داشت و
وجود نداشت فعل های غیر اسنادی هستند. / مهربان ، ساده ، زیبا : مسند نبود در مصراع
دوم : فعل اسنادی است . / نهاد جمالت : خدا است ، که حذف شده
در دل او دوستی جایی نداشت مهربانی هیچ معنایی نداشت .
معنای بیت : دوستی در وجود او جایی نداشت و مهربانی برای او معنایی نداشت .
بیت 2 جمله است .
آرایی ادبی : واج آرایی »ی« نکات دستوری : دوستی و مهربانی : نهاد جمله / دل او: متمم / جایی و هیچ معنایی : مفعول
هرچه پرسیدم ازخود از خدا اززمین از آسمان از ابرها
زود می گفتند : » این کار خداست پرس و جو از کار او کاری خطاست«
بیت اول 1 جمله است و بیت دوم 3 جمله می باشد .
آرایه های ادبی : دو بیت موقوف المعانی هستند )دو بیت تکمیل کننده ی معنی هم دیگر هستند.(
تنا سب : بین » زمین ، آسمان ، ابرها« / واج آرایی : »ز« در بیت اول و » ر«و»ک«و»آ« در
بیت دوم / آرایه تکرار : تکرار واژه »کار« در بیت دوم
نکات دستوری : خود ، خدا، زمین، آسمان ، ابرها ، کار :متمم / هرچه: در بیت اول مفعول / در
بیت دوم جمالت بعد از می گفتند برای فعل می گفتند : مفعول هستند / » این کار« و »پرس و
جو« : مسندالیه ،/ »خدا «و»کاری خطا «: مسند
نیت من درنماز و در دعا ترس بود و وحشت ازخشم خدا
معنای بیت : قصد من از دعا کردن و نماز خواندن ترس و وحشت از خشم خدا بود .
بیت 2 جمله است .
تناسب : بین » نیت، نماز، دعا« و » ترس ، وحشت ، خشم « / حذف فعل » بود «به قرینه
ی لفظی نکات دستوری : نیت من : : مستند الیه / ترس و وحشت : مسند / دعا ، نماز ،
خشم خدا : متمم
پیش از این ها خاطرم دلگیر بود از خدا در ذهنم این تصویر بود
معنای بیت :در گذشته همیشه ناراحت و غمگین بودم و از خدا تصویر وحشتناک و بی رحمی در
ذهن داشتم. بیت 2جمله است .
آرایه ادبی : واج آرایی مصوت»ی«
نکات دستوری : خاطرم : مسندالیه / دلگیر : مسند / پیش از این ها : قید / بود : فعل اسنادی
این تصویر : مفعول / خدا : متمم / ذهنم : متمم / بود به معنای داشتن : فعل غیر اسنادی
تا که یک شب دست در دست پدر راه افتادم به قصد یک سفر
تعداد جمله :بیت 1 جمله است.
آرایه ادبی : تکرار دست / مراعات نظیر :قصد ، سفر ، راه / دست در دست :کنایه از همراهی
در میان راه در یک روستا خانه ای دیدیم خوب و آشنا
بیت 1 جمله است . آرایه ادبی : واج آرایی »ر«
زود پرسیدم پدر این جا کجاست؟ گفت: این جا خانۀ خوب خداست
بیت 5 جمله است .
آرایه های ادبی : واج آرایی :» خ« و»ج«
نکات دستوری : زود : قید / پرسیدم: فعل غیر اسنادی / پدر: منادا / این جا : مسند الیه /
کجا : مسند خانۀ خوب خدا : مسند
گفت : اینجا می شود یک لحظه ماند گوشه ای خلوت ، نمازی ساده خواند
با وضویی دست و رویی تازه کرد با دل خود گفت و گویی تازه کرد
معنای بیت : گفت : می شود اینجا یک لحظه ماند ؛ گوشه ای خلوت نماز ساده ای را خواند / با
وضویی صورت را شست و شاداب کرد و با خدا گفتگوی جدیدی کرد.
بیت اول 4 جمله است و بیت دوم2 جمله است
آرایه های ادبی: دو بیت موقوف المعانی هستند. / جناس تام: بین» تازه کرد )شستن ( و تازه
کرد) نو کردن( / مراعات نظیر : دست ، رو ، دل / تشخیص : گفتگو با دل
نکات دستوری : یک لحظه ، نمازی ساده ، دست و رویی ، گفت و گویی تازه : مفعول /
فعل »تازه کرد«از نظر ساختمان از افعال » مرکب «است.
افعال از نظر ساختمان به سه دسته تقسیم می شوند .
الف(فعل ساده : فعلی که هیچ پیشوندی یا اسمی یا جزئی به اول آن اضافه نشده است. مانند :»رفتم
،آمدی ، گفت ، بروم ،می شنید«
ب ( فعل پیشوندی : این فعل از یک پیشوند بعالوه ی فعل ساده درست می شود و فعل معنای جدیدی
پیدا می کند. »ب« و »می« که جز ءپیشین فعل نامیده می شوند پیشوند نیستند همچنین »ن« نفی
اجزای فعل پیشوندی را نمی توان از هم جدا کرد مثال » برداشت« اگر »بر« را جدا کنیم فعل
معنایش تغییر می کند. جز نشانه ی »ن« نفی و »م« نهی و جز پیشین فعل » ب و می« چیز بین
اجزا قرارنمیگیرد.
ج( فعل مرکب : فعلی که از دو جزء مستقل ساخته شده ، و جز نشانه ی نفی )ن( و نهی)م( و جز
پیشین فعل )می ،ب ( هرگز بین اجزای آن فاصله نمی افتد ومعنی جدیدی می دهند. مانند : تازه کرد
یعنی شستن و شاداب کردن ، بند کرد یعنی بست ، گاز گرفت یعنی خورد
چند نکته در بارۀ فعل مرکب
الف: جزء نخست فعل در جمله نقش نمی پذیرد. ب: در فعل مرکب بین دو جز نمی توان »تر« و »را« قرار داد.
ج: هر دو جز با هم یک معنا می سازند. مانند سقوط کرد : افتاد
د: اگر بین دو جز اول و دوم »تر« و»را« قرار بگیرد و معنا دار ونقش پذیر باشد فعل مرکب
نیست. مانند: آب خورد .—آب را خورد ؛آب نقش مفعولی دارد. نیرومند شد – نیرومندتر شد ،
نیرومند :نقش مسندی دارد.
گفتمش : پس آن خدای خشمگین خانه اش اینجاست ؟ این جا در زمین؟
بیت 3 جمله است .
آرایه ادبی : واج آرایی » خ« / تکرار : اینجا
» ش« در گفتمش : نقش متممی دارد.
گفت :»آری خانه ی او بی ریاست فرش هایش از گلیم و بوریاست «
بیت 4 جمله است .
آرایه های ادبی : تناسب : »خانه ، فرش، گلیم، بوریا « شبکه معنایی ساخته اند. /
جناس ناقص اختالفی بین »بی ریا« و »بوریا«
مهربان و ساده و بی کینه است مثل نوری در دل آیینه است
معنای بیت : خداوند ساده و دور از دشمنی و انتقام می باشد ومانند نوری در دل انسان های پاک
قرار دارد.
آرایه های ادبی تشبیه: خداوند به نور تشبیه شده است . / دل آیینه : تشخیص، اضافه ی استعاری ،
نکات دستوری : مهربان ، ساده ، بی کینه : مسند / دل آیینه : متمم
عادت او نیست خشم و دشمنی نام اونور و نشانش روشنی
بیت 3 جمله است .
آرایه های ادبی :واج آرایی با تکرار واج » ن« در مصراع دوم و »ش« در کل بیت / تلمیح به
آیۀ » هللا نور السماوات واالرض«
نکات دستوری : خشم و دشمنی ، نور ، روشنی : مسند / عادت او ، نام او ، نشانش : مسندالیه
تازه فهمیدم ، خدایم این خداست این خدای مهربان و آشناست
بیت 3 جمله است .
آرایه های ادبی : تکرار : واژه خدا / واج آرایی : »آ« مفعول فعل» فهمیدم « چیست؟
دوستی از من به من نزدیک تر از رگ گردن به من نزدیک تر آرایه ی تلمیح : اشاره به آیه 12 سوره ی »ق« ) ما از رگ گردن به شما نزدیک تریم (
می توانم بعد از این با این خدا دوست باشم دوست پاک و بی ریا
بیت 3جمله است .
آرایه ادبی :تکرار دوست و این / نکات دستوری : بعد از این : قید زمان
دانش زبانی
*یاد آوری : در سال گذشته خواندید که هر فعل دارای دو بن است ؛ بن مضارع برای ساختن فعل
های زمان حال به کار می رود و از فعل امر دوم شخص مفر د بدون »ب« بدست می آید مثال :
برو رو
و بن ماضی که برای ساختن فعل های زمان گذشته به کار می رود از مصدر با حذف »ن« آخزش
بدست می آید.مانند نوشتن ، نوشت » بن ماضی «
دانش ادبی
برای درک بهتر هر اثر باید به ساختار و محتوای آن توجه کنیم .
ساختار )شکل بیرونی و درونی( اثر است که برای شناخت ساختاری اثر
الف( به متن توجه کرده که »نثر «است یا »نظم«
ب( زبانی است یا »ادبی« ؟
ج( واژه های متن ساده و قابل فهم است یا دشوار و دیر فهم ؟
د( از چه محتوایی بحث می کند؟
ر( قالب اثر چگونه است؟
مثالساختار شعر »بیش از این ها« از نظر متن : به نظم است / شیوه ی بیان : ادبی است
/ از نظر دشواری و سادگی فهم : ساده و قابل فهم است. / قالب شعر : مثنوی / محتوا: آموزشی
*
سواالت درس : 1 - معنای واژه ی »کنه« کدام گزینه نیست؟
الف( حقیقت چیزی ب( ذات ج( ریشه د( دنبال
2-»مشبه « در کدام گزینه ذکر نشده است؟
الف( قهوه خانه گرم و روشن بود چون شرم ب( هوا همچون نگاه وحشتناک غار ها حرکتی
نداشت .
ج( مثل یک شاخه گل ، جوانه بزن . د( من اینجا چون نگهبانم تو چون گنج 3- در کدام گزینه از »اضافه ی تشبیهی « به کار رفته است؟
الف( دل سنگ ب( تیر مژگان ج( گوشه ی زمین د( آبروی
بندگان 4 - در کدام گزینه هم خانواده ی » جمال «است؟
الف ( جلیل ب( تجمل ج( جالل د( جبروت
5 – آرایه ی بیت» خلیل آتشین سخن ، تبر به دوش بت شکن / خدای ما دوباره سنگ و چوب شد
، نیامدی« کدام گزینه است؟
الف( تشبیه ب( واج آرایی ج( تشخیص د( تلمیح
2 - در این بیت چه آرایه ای به کار رفته است؟
» براو راست خم کرد و چپ کرد راست خروش از خم چرخ چاچی بخاست«
الف( جناس و »واج آرایی« ب( تشبیه ج( استعاره د( ایهام
7 - در بیت زیر چه آرایه های ........... و ............ به کار رفته است؟
» شکر تلخ است اگر شیرین نباشد چمن خار است اگر نسرین نباشد«
8 - » داد با این همه افتادگی ام عز آزادی و آزادگی ام « آرایه ی..............دارد.
9 - فعل های » سر زد ، برداشت ، می کشیدم ، سرما خورد « به ترتیب چه نوع فعل هایی
هستند؟
الف( ساده ، مرکب، ، پیشوندی ب( مرکب ، ، پیشوندی ، ساده ، ساده
ج( پیشوندی ، مرکب ، ساده ، مرکب د( مرکب ، ساده ، ، پیشوندی
11- در بیت » ابرو باد و مه و خورشید و فلک در کارند / تا تو نانی به کف آری و به غفلت
نخوری« آرایه ی ............... به کار رفته است.
**********************************************************************************.
******** حکایت : به خدا چه بگویم؟
بررسی برخی عبارت ها : گوسفندان اربابش : مفعول جمله ، به صحرا : متمم
برد: فعل گذرا / اربابش : مضاف و مضاف الیه » ش : به معنای خود ، ضمیر
مشترک که در اینجا نقش مضاف الیه را دارد . / » سر گرم بودن « : کنایه از مشغول کاری
بودن / گوسفندانت : مضاف و مضاف الیه ، / » ت« ضمیر متصل دوم شخص
مفرد / خداوندش را : »را « در اینجا حرف اضافه است به معنای »به« و » خداوند
« متمم ، »ش« در خداوندش ضمیر متصل سوم شخص مفرد / »خدا «به معنای صاحب و
مالک هنوز در کلمات » ناخدا و کدخدا« به معنای صاحب و مالک به کار می
ر * سوال *
دو متن زیر را از نظر ساختاربا هم مقایسه کنید
متن اول ****هرکه باشد اهل هنر زود یابد بهر مراد ظفر
کاشکی از من فراغی حاصل آید ی و کاری را شایان توانمی بود ، دست یکدیگر بگرفتند و شرط
وثیقت به جای آوردند آن گاه دمنه گفت فالن جای ار آن من و کلیله دفینه ایست اگر رنج برگیری و
آن را بیاوری سعی تو مشکور باشد، روزبه بر حکم اشارت و نشان برفت و آن بیاورد دمنه نصیب
خود جدا کرد و آنچه حصه ی کلیله بود به روزبه داد .
متن دوم ****ناگهان فکری در ذهن سیاوش جرقه زد . در یک لحظه پیشانی در هم کشید ه اش
گشوده شد ؛لبخند بر صورت پف کرده اش نشست و زود از جایش بلند شد . راه حل را پیدا کرده
بود و می خواست از امال انتقام بگیرد.قلبش تند تند می زد . شوری وصف نشدی در دلش افتاده بود.
درس دوم : » خوب جهان را ببین«
بررسی متن : اگر اندیشه ات را به کار گیری تا بتوانی به راز آفرینش پی ببری .
در این جمله هم »بتوانی« فعل شبه کمکی است . پس عبارت دو جمله است.
روشنی روز که همه چیز را می گشاید ، چشمانشان را می بندد.
»روشنی روز «نهاد فعل های »می گشاید و می بندد « پاردوکس بین » می گشاید و می بندد«.
شب را چونان چراغی بر می گزیند : آرایه ی تشبیه دارد
» پرتو تاریکی « آرایه ی » تناقض ، پارادوکس دارد .
این بال ها همانند گوش اند تشبیه دارد. /
خدا برای او دو چشم سرخ و دو حدقه ، چونان ماه تابان آفرید. تشبیه دارد. /
دو پای داس مانند که اشیا را برمی دارد تشبیه دارد. /
دم کشیده اش که آن را چونان چتری گشوده است . تشبیه دارد. /
بین بال ، پر ، دم / و بین چتر ، سایبان تناسب وجود دارد. /
دم کشیده چونان بادبان کشتی است که ناخدا آن را برافراشته است تشبیه دارد. /
بین کشتی ، بادبان ، ناخدا، برافراشته تناسب وجود دارد. /
رنگ های پر طاووس به روئیدنی های زمین و دسته گلی از شکوفه ها ی رنگارنگ گل های بهاری
تشبیه شده است . /
رنگ پر های طاووس به پارچه های پوشیدنی که زیبا و پر نقش و نگارند تشبیه شده است . /
بین شکوفه ، گل ، بهار، روییدن تناسب وجود دارد. پرهای طاووس به برگ خزان دیده تشبیه شده است.
بین زردی ، سرخی ، سبزی تناسب وجود دارد. /
پرهای گردنش به چادری سیاه که با رنگ سبز در هم آمیخته تشبه شده است . /
منبع مطلب : asemaneab94.blogfa.com
مدیر محترم سایت asemaneab94.blogfa.com لطفا اعلامیه سیاه بالای سایت را مطالعه کنید.
درس ادبیات پایه هشتم ( درس اول )
درس اول ستایش
ای نام نکوی تو سر دفتر دیوان ها وی طلعت روی تو زینت ده عنوان ها
تاریخ ادبیات : این بیت از مستوره کردستانی است نویسنده و شاعر و اولین زن تاریخ نویس کُرد است ، آثار او تاریخ اردلان و دیوان اشعارش می باشد.
دانش ادبی : ای حرف ندا - خدا منادا که حذف شده است / ای خدایی که نام نکوی تو سر دفتر دیوان ها است/ ( وی ) و ای حرف ندا خدا منادا که حذف شده است / طلعت روی تو زینت ده عنوان ها است / این بیت چهار جمله است
دانش زبانی : ( نیکو ) واژه ایی است که صفت بیانی نام است و وابسته به نام است .
معنی بیت :ای خدایی که نام زیبای تو سر آغاز تمام کتابهای شعری است و ای خدایی که دیدن روی توزینت ده همه عنوان ها و سر آغازها است
------------------------------------
دانش ادبی : قالب این شعر مثنوی است که در بیت اول ( آفرید ) و ( آفرید ) ردیف است و ( جان ) و ( زبان ) هم قافیه است و در بیت بعد ( دستگیر و پوزش پذیر ) و تا انتها هر بیت قافیه ایی جداگانه دارد که می گویند مثنوی یا دوگانه
تاریخ ادبیات : سعدی شاعر و نویسنده قرن هفتم است و دو اثر او گلستان به نظم و بوستان به نثر آمیخته به نظم می باشد .این حکایت از کتاب بوستان ، منظومه ای اخلاقی ، اجتماعی و عرفانی می باشد .
به نام خدایی که جان آفرید سخن گفتن اندر زبان آفرید
دانش ادبی : مراعات نظیر بین ( سخن ، گفتن ، زبان ) / تلمیح دارد به آیه ( خلق الانسان ، علمه البیان )
نکته دستوری : آغاز می کنم به قرینه معنوی حذف شده است ( به نام خدای آغاز می کنم ) ( که جان آفرید ) ( سخن گفتن اندر زبان آفرید ) این بیت سه جمله است / گفتن چون مصدر است و شخص و زمان آن مشخص نیست و جز فعل ها به حساب نمی آید
نکته تاریخی : کاربرد اندر به جای در
معنی بیت: به نام خداوندی آغاز می کنم که روح و روان را آفرید و سخن گفتن را بر روی زبان انسان جاری ساخت
خداوند بخشنده دستگیر کریم خطا بخش پوزش پذیر
دانش ادبی : مراعات نظیر بین (بخشنده ،دستگیر ، کریم ، خطا بخش، پوزش پذیر ) / آرایه کنایه در کلمه دستگیر به معنی یاری دهنده بودن خدا ی تبارک و تعالی / صفات خداوند بوسیله ی ِ باعث ایجاد آرایه ی واج آرایی شده است ./ خطا بخش و پوزش پذیر از نظر رابطه ایی رابطه ی ترادف دارند کسی که از گناهان ما می گذرد ./صنعت مراعات نظیر بین کلمات ( خداوند ، بخشنده )
نکته دستوری : فرق است بین بخشنده و بخشاینده است که بخشنده : کسی که نعمت به ما می بخشند / بخشاینده : کسی است که از گناهان ما می گذرد
معنی بیت : خداوند مهربان و بخشنده ایی که یاریگر هستی و ای بخشنده ایی که خطا ها را می بخشی و خطاها را قبول می کنی ( خداوندی که بخشنده است و به ما نعمت میدهد و یاری دهنده است و بخشنده و مهربان است . )
پرستار امرش همه چیز و کس بنی آدم و مرغ و مور و مگس
دانش ادبی : صنعت مراعات نظیر و تناسب بین کلمات مگس و مور و مرغ / آرایه مجاز در کلمه مرغ دراینجا مجاز از هر نوع پرنده بکار رفته است / صنعت تشخیص در کلمه پرستار امرش باشند این مرغ و مور و مگس .
نکته دستوری : ( همه چیز و کس ) گروه اسمی که ( همه ) صفت مبهم و ( چیز ) هسته گروه اسمی که بعد از ( چیز ) حرف واو آمده که حرف عطف است و قانون عطف این است که هر نقشی که قبل از واو دارد به بعد آن هم انتقال می شود یعنی ( همه ) صفت مبهم است برای ( کس ) که هسته گروه اسمی است و دو هسته گروه اسمی ( چیز و کس ) / پرستار = ( پرست + ار)که ( بن فعل مضارع + ار ) می شود صفت فاعلی و امروز به معنای مراقب و نگهدارننده است ولی در اینجا به معنی پرستیدن است و مطیع امر خداست و در اینجا (چیز ) به غیر انسان و (کس ) منظورش انسانها هستند .
معنی بیت : همه چیز و همه کس مراقب امور آفریده شده توسط خداوند هستند وهمه از انسانها تا حیوانات
یکی را به سر برنهد تاج بخت یکی را به خاک اندر آرد زتخت
دانش ادبی : صنعت کنایه در تاج بر سر کسی قرار دادن کنایه از عزت و بزرگی به کسی بخشیدن است / از تخت به خاک آوردن کنایه از پست کردن است / صنعت جناس در دوکلمه ( بخت و تخت ) ( سر و بر ) ناقص اختلافی / صنعت تضاد در دو کلمه ( خاک و تخت ) / اضافه تشبیهی در ( تاج بخت ) که بخت را به تاج تشبیه کرده / صنعت تلمیح که بیت به آیه ی ( تغز من یشاء و تذل من تشاء) خداوند هر کس را بخواهد عزت و بزرگی می دهد وهر کس را نخواهد خوار و پست میکند./ صنعت
نکته دستوری : را در مصرع اول فک اضافه است که تاج بخت ( را ) به سر یکی برنهد . / ( را )در مصرع دوم نشانه مفعول است
را فک اضافه : بین مضاف و مضاف الیه می آید و مضاف الیه را برمضاف مقدم می کند . یعنی اول مضاف الیه می آید و بعد مضاف = مضاف را سقف بشکافیم = سقف فلک را
معنی بیت : هر کس را که بخواهد به او عزت و بزرگی می بخشد و هر کس که نخواهد از تخت پادشاهی به زیر می آورد ( خدایی که یک نفر را بالا می بری و کس دیگر را از مقام بالا پایین می کشی )
گلستان کند آتشی بر خلیل گروهی بر آتش برد ز آب نیل
خلیل : لقب حضرت ابراهیم / گروهی منظور فرعونیان
دانش ادبی : صنعت تلمیح اشاره به داستان حضرت ابراهیم و حضرت موسی و رد شدن گروهی از آب نیل / صنعت تضاد بین ( آتش و آب )
معنی بیت : خداوند اگر اراده کند اتشی را که نمرودیان درست کردن به گلستان تبدیل کند و اگر اراده کند فرعونیان را از وسط آب نیل وارد جهنم کند که آتش مجاز از جهنم است .
به درگاه لطف و بزرگیش بر بزرگان نهاده بزرگی ز سر
از سر نهادن : ترک کردن و کنار گذاشتن
نکته دستوری : ( به ) حرف اضافه ( درگاه لطف ) متمم ( و ) حرف عطف (بزرگیش ) متمم ( بر ) حرف اضافه که دو حرف اضافه قرار گرفته برای یک متمم که گفته می شود متمم تاکیدی
دانش ادبی : صنعت جناس بین ( بر و سر) جناس ناقص اختلافی
معنی بیت : در آستانه لطف و بخشش خداوند حتی پادشاهان هم دست از بزرگی و عظمت خود را رها کردند و در برابر خداوند سر تعظیم فرود آوردند
جهان متفق بر الهیتش فرو مانده از کنه ماهیتش
کنه : عمق / ماهیت : ذات / متفق : هم رای / فرومانده : درمانده شدن/ الهیت : خداوندی /
نکته ادبی : صنعت مجاز در کلمه ( جهان ) که مجاز از مردم است / صنعت کنایه در ( فروماند ) کنایه از درمانده شدن و ناتوانی و بیچارگی /
نکته دستوری : متفق هم خانواده اتفاق و توافق /(ش ) ضمیر متصل در (الهیتش ) مضاف الیه برای الهیت که به معنی خداوندی است ناتوانی و بیچارگی / متفق مسند است در جمله ی ( جهان بر الهیتش متفق هستند )
معنی بیت : همه مردم جهان همه با هم متفق هستند به خداوندی خدا و از درک عمق و کل وجود خداوند ناتوان می باشند .
این بیت اشاره دارد به ناتوان بودن عقل و فهم انسان در برابر درک کل وچود خداوند .
بشر ماورای جلالش نیافت بصر منتهای جمالش نیافت
بشر : انسان / ماورا : بالاتر و فراتر / جلال : بزرگی و عظمت / بصر : دیده و چشم / منتها : آخر / جمال : زیبایی
دانش ادبی : صنعت مجاز در کلمه (بشر ) که مجازاز انسان / (نیافت و نیافت) ردیف / ( جمالش و جلالش) قافیه هستند که جناس ناقص اختلافی است
نکته دستوری : ( ش ) ضمیر متصل و مضاف الیه برای جلال است / ( ش ) ضمیر متصل و مضاف الیه برای جمال
معنی بیت : انسان بالاتر و فراتر از عظمت بزرگی خداوند را نتوانست پیدا کند و ا نسان قادر به درک نهایت زیبایی خداوند را ندارد
تامل در آیینه دل کنی صفایی به تدریج حاصل کنی
در این بیت باید یک کلمه ( اگر) بیاوریم و بصورت شرطی خوانده شود . اگر تامل در آیینه دل کنی صفایی به تدریج حاصل کنی
تامل : اندیشه کردن / صفا : پاکی/ حاصل کنی : بدست آوری / به تدریج : قید مقدار است یعنی کم کم
دانش ادبی : صنعت تشبیه در آیینه ی دل : اضافه تشبیهی که دل را به آیینه تشبیه کرده / صنعت مجاز در کلمه دل به معنی وجود انسان /
معنی بیت : اگر در وجود خودت اندیشه کنی و تفکر کنی کم کم می توانی یک صفایی را بدست بیاوری و بهره ببری
محال است سعدی که راه صفا توان رفت جز بر پی مصطفی
کلمه محال : غیر ممکن / پی : دنباله روی کردن / مصطفی : لقب حضرت رسول به معنی برگزیده
نکته دستوری : این بیت سه جمله است : جمله اول ( محال است ) جمله دوم ( سعدی ) که به شکل ( ای سعدی) می باشد و حرف ندا محذوف است و سعدی منادا و یک جمله حساب می شود/ جمله سوم ( که راه صفا را جز بر پی مصطفی توان رفت )
معنی بیت : ای سعدی غیر ممکن است که بتوانی راه بدست آوردن صفا و پاکی را در زندگی جز بر پیروی کردن از راه حضرت محمد از راه دیگری پیدا کنی
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
درس اول ( پیش از اینها )
چشم دل باز کن که جان بینی آنچه نادیدنی است آن بینی
این بیت از اشعار هاتف اصفهانی است
شعر این درس به نامه پیش از اینها می باشد که از کتاب به قول پرستو نوشته ی قیصر امین پور می باشد که زندگی ایشان به صورت خلاصه در پایان کتاب آمده است جهت به یاد سپاری که لازم می باشد .
قبل از وارد شدن به شعر نکاتی متذکر می شویم جهت یاد آوری :
نکته اول : هر شعر داری دو بخش است که هر بخش آن را ( مصرع ) می نامند که هر دو ( مصرع ) با هم یک بیت را تشکیل می دهد .
نکته دوم : هر بیت دارای در پایان هر مصرع دارای کلماتی می باشد که هم آهنگ می باشند که به آنها قافیه گفته می شود و این قافیه ها دارای حروف مشترکی می باشند .
نکته سوم : هر بیت در پایان هر مصرع دارای کلماتی عین هم می باشد که در معنی گاهی فرق می کنند که به نام ( ردیف ) است .
حالا وارد شعر می شویم:
پیش از ا ینها فکر می کردم خدا خانه ای دارد میان ابرها
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( خدا و ابرها ) کلمات قافیه ( الف )
مثل قصر پادشاه قصه ها خشتی از الماس و خشتی ز طلا
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( قصه ها ، طلا ) کلمات قافیه ( الف )
معنی واژه : خشت / آجر ، آجر خام - توفنده : پر خروش
پایه های برجش از عاج و بلور بر سر تختی نشسته با غرور
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( بلور ، غرور ) کلمات قافیه ( و ، ر )
معنی واژه : برج / قصر ، ساختمان بلند - غرور / تکبر - عاج / دندان فیل -
ماه ، برق کوچکی از تاج او هر ستاره پولکی از تاج او
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( کوچکی ، پولکی ) کلمات قافیه ( ک ، ی ) ردیف ( از تاج او ) / صنعت تشبیه در مصرع اول که ماه مثل یک برقی از تاج اواست /
رعد وبرق شب ، طنین خنده اش سیل و طوفان ، نعره توفنده اش
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( خنده اش ، توفنده اش ) کلمات قافیه ( ن،د،ه ،ا،ش ) / صنعت تشبیه ( طنین خنده تشبیه به رعد و برق شده) ( طوفان تشبیه شده به نعره اش )
معنی واژه : طنین/ آهنگ و طنین صدا - نعره / فریاد بلند - توفنده / به هیجان امده - طوفان / باد و بوران شدید
معنی بیت : من فکر میکردم خدا موجود ترسناکی هست که رعد و برق شب مثل اینکه خدا می خندد وسیل و طوفان فریادهای پر خروش خدا می باشد.
هیچ کس از جای او آگاه نیست هیچ کس را در حضورش راه نیست
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( آگاه ، راه ) کلمات قافیه ( الف ، ه ) ردیف ( نیست )
آن خدا بی رحم بود و خشمگین خانه اش در آسمان ، دور از زمین
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( خشمگین ، زمین ) کلمات قافیه ( ی ، ن )
بود ، اما در میان ما نبود مهربان و ساده و زیبا نبود
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( ما ، زیبا ) کلمات قافیه ( الف ) ردیف ( نبود )
در دل او ، دوستی جایی نداشت مهربانی هیچ معنایی نداشت
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( جایی ، معنایی ) کلمات قافیه ( الف ، ی ، ی ) ردیف ( نداشت )
هر چه می پرسیدم از خود از خدا از زمین از آسمان از ابرها
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( خدا ، ابرها ) کلمات قافیه ( الف ) / صنعت مراعات نظیر ( زمین ، آسمان ، ابرها ) /
معنی بیت : هر چی از خدا می پرسیدم که زمین و آسمان را او آفریده ..
زود می گفتند : این کار خداست پرس و جو از کار او کاری خطاست
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( خداست ، خطاست ) کلمات قافیه ( الف ، س ، ت )
معنی بیت : زود میگفتند که پرس و جو نکن این کار اشتباه است
توجه : دراین بیت و بیت قبل از او معنی ابیات به هم ارتباط دارند و باید هر دو باهم معنی شوند و در اشعار ابیاتی این گونه داریم که باید با هم معنی شوند و به تنهایی معنی آنها کامل نیست .
نیت من در نماز و در دعا ترس بود و وحشت از خشم خدا
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( دعا ، خدا ) کلمات قافیه ( الف )
معنی واژه : نیت / قصد ، اراده
بیش از اینها خاطرم دلگیر بود ازخدا در ذهنم این تصویر بود
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( دلگیر ، تصویر ) کلمات قافیه ( ی ، ر ) ردیف ( بود )
معنی واژه : دلگیر / ناراحت و غمگین
تا که یک شب ، دست در دست پدر راه افتادم به قصد یک سفر
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( پدر ، سفر ) کلمات قافیه ( ر )
در میان راه ، در یک روستا خانه ایی دیدم ، خوب و آشنا
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( روستا ، آشنا ) کلمات قافیه ( الف )
زود پرسیدم : پدراینجا کجاست ؟ گفت : اینجا خانه خوب خداست
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( کجاست ، خداست ) کلمات قافیه ( الف ، س ، ت )
گفت : اینجا می شود یک لحظه ماند گوشه ای خلوت ، نمازی ساده خواند
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( ماند ، خواند ) کلمات قافیه ( الف ، ن ، د )
با وضویی دست و رویی تازه کرد با دل خود گفت و گویی تازه کرد
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( رویی ، گویی ) کلمات قافیه ( و ، ی ، ی ) ردیف ( تازه کرد )
گفتمش : پس آن خدای خشمگین خانه اش اینجاست ؟ اینجا در زمین ؟
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( خشمگین ، زمین ) کلمات قافیه ( ی ، ن )
گفت : آری خانه او بی ریاست فرش هایش از گلیم و بوریاست
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( بی ریاست ، بوریاست ) کلمات قافیه ( الف ، س ، ت )
معنی واژه : بوریا / حصیری که از نی درست می کنند -
مهربان و ساده و بی کینه است مثل نوری در دل آیینه است
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( کینه ، آیینه ) کلمات قافیه ( ی ، ن ، ه ) ردیف ( است )
نکته : یکی از اسماء خداوند نور می باشد و اشاره به آن صفات خداوند است
عادت او نیست خشم و دشمنی نام او نور و نشانش روشنی
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( دشمنی ، روشنی ) کلمات قافیه ( ن ، ی ) / ارایه تلمیح در بیت می باشد که توضیح این آرایه : شعرهای فارسی بعضی یاد آور آیه یا داستان و یا اتفاق تاریخی و یا حدیث می باشد که اینگونه پرداختن درشعر را تلمیح می گویند . که وقتی شعر را میخوانیم تلمیح آن را بدست می آوریم و این بیت تلمیح دارد به سوره نور آیه 35 است که می فرماید خداوند نور آسمان ها و زمین است .
تازه فهمیدم ، خدایم این خداست این خدای مهربان و آشناست
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( خداست ، آشناست ) کلمات قافیه ( الف ، س ، ت )
دوستی از من به من نزدیک تر از رگ گردن به من نزدیک تر
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( من ، گردن ) کلمات قافیه ( ن ) ردیف ( به من نزدیک تر ) / آرایه تلمیح دارد به سوره ق آیه 16 که ما از رگ گردن به شما نزدیک تر هستیم که کل بیت به این آیه اشاره دارد
می توانم بعد از این ، با این خدا دوست باشم ، دوست ، پاک وبی ریا
دانش ادبی : قافیه در این بیت ( خدا ، ریا ) کلمات قافیه ( الف ) / مراعات نظیر بین ( دوست ، بی ریا )
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
در کلاس ششم با آرایه تشبیه / اغراق / تناسب یا مراعات النظیر کلماتی که با هم در یک راستا قرار گرفته اند . در اینجا یک ارایه جدید به نام تلمیح را آشنا شدید .
نکات دستوری : در بیت 25 فعل آن می توانم / دوست باشم است - جمله یک کلمه یا چند کلمه که کنار هم باشند و معنای کاملی را برسانند را گویند . مهمترین بخش جمله فعل جمله است . اگر فعل نباشد جمله کامل نمی باشد . معلم به کلاس ... / معلم به کلاس آمد
جمله دوم کامل تر است چون دارای فعل است / اصلی ترین بخش فعل ، بن یا ریشه فعل است که زمان فعل را از روی بن فعل می شناسیم مثلا
زمان فعل می توانم چیست ؟ از روی بن فعل می فهمیم که زمان فعل چیست .
ما دو زمان اصلی داریم : ماضی و مضارع ( مستقبل و امر هم هست که کاری نداریم )
برای ساختن بن ماضی از مصدر ( کلمه ایی که آخرش ( َ ن ) دارد مانند خواندن ، دویدن ) که وقتی میخواهیم بن ماضی را بدست آوریم این دو حرف را بر می داریم می شود بن ماضی مانند نوشیدن : نوش - بخوانیم : خواندن : خواند
ساخت بن مضارع : اول فعل را امر میکنیم مثلا خواندن : بخوان بعد ( ب ) را بر میداریم می شود ( خوان ) میشود بن مضارع
برای شناخت زمان فعل باید اول بن آنها را در بیاوریم مثلا ( می توانم ) توانستن که مصدر می باشد ( بوسیله ممارست یاد میگیریم )
بعد علامت مصدر را بر میداریم ( توانست ) بن ماضی است و بعد برای ساختن بن مضارع ( می توانم ) امر شود بتوان بعد (ب ) را برداریم می شود ( توان )
( می توانم ) را اگر دقت کنیم فقط ( توان ) بن مضارع دارد و بنابر این این کلمه زمانش مضارع است .
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
حکایت به خدا چه بگویم ؟
روزی غلامی گوسفندان اربابش را به صحرا برد گوسفندان در دشدت.....
در این حکایت نکات مورد توجه عبارتند از :
چِرا به معنی چریدن و مصدر است - انبوه به معنی زیاد - از آن من نیست یعنی متعلق به من نیست و من صاحب آنها نیستم - خداوندش یعنی صاحب گوسفندان .
این حکایت از رساله قشیریه است که نویسنده آن ابوالقاسم قشیری است یکی ازعارفا معروف قرن پنجم است که این کتاب را در شرح اصطلاحات و معرفی مشایخ عرفانی نوشته است.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
دانش ادبی
هر اثر ادبی را از دو جنبه نگاه میکنیم :
1- ظاهر بیرونی که نثر است یا نظم است
2- از نظر ساختار درونی بررسی می کنیم که محتوی این کار چیست
بر این اساس تفاوت قایل می شویم بین کارهای قیصر امین پور و سعدی و زمانی که بررسی میکنیم متوجه می شویم که که هر دو شعر می گویند ولی در ساختار درونی فرق می کنند از واژه های ساده و قابل فهم استفاده میکنند ویا از محتوی که تعلیمی یا حکایتی است واژه ها ی متن ساده و قابل فهم هستند یا دشوار و دیریاب می باشند در شعر ستایش از سعدی و درس اول سروده ی قیصر امین پور هر دو دارای واژه های ساده و قابل فهم هستند و از نظر ساختار روان می باشند و ما زمینه ی فکری هر شخص را می فهمیم .
برای درک بهتر هر آثر باید ( ساختار ) و ( محتوا ) ی آن را توجه کنیم .
برای بررسی ساختار ( شکل بیرونی ) هر اثر می توانیم از این پرسش ها بهره بگیریم :
1- متن اثر به ( نثر ) است یا به (نظم ) است ؟
2- شیوه بیان نوشته ( زبانی ) است یا ( ادبی ) ؟
3- واژه های متن ساده وقابل فهم است یا دشوار و دیر یاب هست ؟
منبع مطلب : kelas-majazi.blogfa.com
مدیر محترم سایت kelas-majazi.blogfa.com لطفا اعلامیه سیاه بالای سایت را مطالعه کنید.
توضیحات درس اول((پیش از اینها))
فصل اول
زیبایی آفرینش
چشم دل باز کن که جان بینی آنچه نادیدنی است آن بینی
«هاتف اصفهانی»
معنی بیت:
باتمام وجود اطراف رانگاه کن تاحقیقت هستی وآنچه راکه باچشم ظاهردیدنی نیست،راببینی.
«هاتف اصفهانی»
سیّد احمد ازشاعران قرن دوازدهم ودوره افشاریّه وزندیّه است.وی درسرودن غزل از سعدی وحافظ پیروی می کرد.
درس اول
پیش از این ها
پیش از اینها فکر می کردم خدا خانه ای دارد میان ابرها
مثل قصر پادشاه قصّه ها خشتی از لماس وخشتی از طلا
پایه های برجش از عاج وبلور برسر تختی نشسته باغرور
ماه ، برق کوچکی از تاج او هرستاره،پولکی از تاج او
رعد وبرق شب طنین خنده اش سیل وطوفان نعره تووفنده اش
هیچ کس ازجای آگاه نیست هیچ کس رادرحضورش راه نیست
آن خدا بی رحم بودوخشمگین خانه اش درآسمان،دوراززمین
بود. اما درمیان ما نبود مهربان وساده وزیبا نبود
دردل او دوستی جایی نداشت مهربانی هیچ معنایی نداشت
هرچه می پرسیدم از خود از خدا از زمین از آسمان از ابرها
زود می گفتند:«این کار خداست پرس وجو از کار او کاری خطاست»
نیّت من در نماز ودعا ترس بود ووحشت از خشم خدا
پیش از اینها خاطرم دلگیر بود از خدا درذهنم این تصویر بود
تا که یک شب،دست در دست پدر راه افتادم به قصد یک سفر
درمیان راه،در یک روستا خانه ای دیدم،خوب وآشنا
زود پرسیدم پدراین جا کجاست؟ گفت:اینجا خانه خوب خداست
گفت:«اینجا می شود یک لحظه ماند گوشه ای خلوت نمازی ساده خواند
باوضویی دست ورویی تازه کرد با دل خود گفت وگویی تازه کرد»
گفتمش:پس آن خدای خشمگین خانه اش اینجاست؟اینجا در زمین؟
گفت :«آری خانه او بی ریاست فرش هایش ازگلیم وبوریا ست
مهربان وساده وبی کینه است مثل نوری در دل آیینه است
عادت او نیست خشم ودشمنی نام او نور ونشانش روشنی»
تازه فهمیدم:خدایم این خداست این خدای مهربان وآشناست
دوستی ازمن به من نزدیکتر از رگ گردن به من نزدیکتر
می توانم بعد از این،بااین خدا دوست باشم،دوست،پاک وبی ریا
{{{{{به قول پرستو،قیصر امین پور}}}}}
واژه نامه
کلمات مهم املایی
قصد- قصّه- خشت- الماس- طلا- برج- غرور- پولک- رعد وبرق- نعره – طوفان(توفان)- بی رحم- خطا- پرس وجو- خاطر- ذهن- خلوت- وضو- بوریا- آیینه- بی ریا- لحظه
توضیحات برخی از ابیات درس اول
قالب شعر مثنوی است.
بیت اول:
پیش از این ها فکر می کردم خدا خانه ای دارد میان ابرها
قافیه:خدا،ابرها ردیف: ندارد
معنی بیت اول:
قبل از اینها(درگذشته)فکر می کردم که خدا خانه ای دارد درمیان ابرها.
بیت دوم:
مثل قصر پادشاه قصّه ها خشتی از الما وخشتی ازطلا
قافیه:قصه ها،طلا ردیف: ندارد
تشبیه: خانه خدا به قصر پادشاه.
وجه شبه:خشتی ازالماس وطلا
مراعات نظیر:بین «قصروپادشاه» و«الماس وطلا»
معنی بیت دوم:
که آجرهای خانه اش مانند قصر پادشاه قصّه ها،از الماس وطلاست.
بیت سوم:
پایه های برجش از عاج وبلور برسرتختی نشسته باغرور
قافیه:بلور،غرور ردیف:ندارد
معنی بیت سوم:
پایه های کاخش ازجنس عاج وبلور است وخودش باغرور کامل روی تخت پادشاهی نشسته است.
بیت چهارم:
ماه برق کوچکی ازتاج او هرستاره پولکی از تاج او
قافیه:کوچکی،پولکی ردیف:تاج،تاج
تشبیه: درمصراع اول: ماه به برق کوچکی از تاج او تشبیه شده است.
وجه شبه:نور
درمصراع دوم: ستاره به پولکی از تاج او تشبیه شده است.
وجه شبه:درخشندگی
تناسب بین ماه وستاره وبرق وجود دارد.
فعل درمصراع اول ودوم حذف شده است.
ماه برق کوچکی از تاج او {است}هرستاره پولکی از تاج او{است}.ضرورت حذف فعل زمانی احساس می شود که شاعر یا نویسنده برای جلوگیری از تکرار وایجاد ملال در ذهن خواننده،آنچه را که خواننده می تواند حدس بزند، حذف کند.
دو نوع حذف فعل داریم:
الف)حذف لفظی
ب)حذف معنوی
1)حذف به قرینه لفظی
برای جلوگیری از تکرار فعلی که قبلا یکبار ذکر شده باشد.
*این شهردروازه ای داشت ودروازه ای دیگر درآسمان.{داشت}
2)حذف به قرینه معنوی
مخاطب از مفهوم جمله،به فعل حذف شده پی می برد.
*هرکه بامش بیش{است}برفش بیش تر{است}
معنی بیت چهارم:
گمان می کردم ماه درخشان،درخشش کوچکی از تاج خداوند است وهر ستاره ای یکی از گوهرهای روی تاج اوست.
بیت پنجم:
رعد وبرق شب طنین خنده اش سیل وطوفان نعره ی توفنده اش
قافیه:توفنده ،خنده ردیف:اش،اش{او،او}
حذف فعل {بود} به قرینه معنوی
تشبیه:درمصراع اول طنین خنده اش به رعد وبرق شب تشبیه شده است.
وجه شبه:صدا
ودر مصراع دوم نعره توفنده اش به سیل وطوفان تشبیه شده است.
وجه شبه:ترسناک وویرانگری
معنی بیت پنجم:
صدای رعد وبرق شب شبانه را صدای خنده های خداوند تصّور می کردم وحوادث وحشتناک مثل سیل وطوفان را صدای عصبانیت وخشم او می دانستم.
بیت ششم:
هیچ کس از جای اوآگاه نیست هیچ کس رادر حضورش راه نیست
قافیه:آگاه ،راه ردیف: نیست ،نیست
متمم: هیچکس را:هیچکس : متمم .را: حرف اضافه
معنی بیت ششم:
هیچکس نمی داند جای اوکجاست وهیچکس اجازه ندارد به حضور او برود واورا ببیند.
بیت هفتم:
آن خدا بی رحم بود وخشمگین خانه اش درآسمان، دور از زمین
قافیه:خشمگین،زمین ردیف: ندارد
حذف به قرینه لفظی:بود در مصراع اول به قرینه لفظی حذف شده است.
معنی بیت هفتم:
آن خدایی که من تصّور می کردم بی رحم وخشمگین بود وخانه اش درآسمان ودور از زمین بود.
بیت بیستم:
گفت :آری، خانه او بی ریاست فر هایش از گلیم وبوریاست
قافیه:بی ریاست، بوریاست ردیف: ندارد
تناسب: «خانه،فرش،گلیم وبوریا» شبکه معنایی ساخته اند.
بین بی ریا وبوریا جناس ناقص اختلافی وجود دارد.
معنی بیت بیستم:
پدرم جواب داد:«بله خانه ی خدا(مسجد)ساده وبی آلایش است.فرش های این خانه ، چیزی جز گلیم وحصیر نیست.
بیت بیست ویکم:
مهربان وساده وبی کینه است مثل نوری در دل آیینه است
قافیه: بی کینه،آیینه ردیف: است،است
تشبیه:خداوند را به نور تشبیه کرده است.
دل آیینه:اضاف استعاری است.جان بخشی به اشیاء ( تشخیص)دارد.
آیینه را انسان تصّور کرده است وبرای او ( دل) قایل شده است.
معنی بیت بیست ویکم:
خداوند،مهربان وساده وبدون کینه است.خداوند مانند نوری در دل آینه ،نورانی است.
منبع مطلب : www.adabiathashtoomnew.loxblog.com
