مفهوم گندم نمای جو فروش چیست؟
■ تا توانی از نیکی کردن میاسا.
قلمرو زبانی: آسودن: استراحت کردن(بن ماضی: آسود، بن مضارع: آسا) / میاسا: توقف مکن، دست برندار
بازگردانی: تا می‌توانی از نیکی کردن به دیگران دست بر ندار.
■ و خود را به نیکی و نیکوکاری به مردم نمای.
قلمرو زبانی: نمودن: نشان دادن (بن ماضی: نمود، بن مضارع: نما)
بازگردانی: و خود را به مردم آنگونه نشان بده که فردی نیکوکاری هستی.
■ و چون نمودی به خلاف نموده، مباش.
قلمرو زبانی: چون: هنگامی که / نموده: نشان داده، ارائه کرده، آشکار کرده/ قلمرو ادبی: همریشگی یا اشتقاق: نمودی، نموده ( رشته انسانی)
بازگردانی: و چون این چنین نشان دادی خودت برخلاف آن رفتار مکن.
■ به زبان، دیگر مگو و به دل، دیگر مدار، تا گندم نمای جوفروش نباشی.
قلمرو ادبی: واژه آرایی: دیگر / تا گندم نمای جوفروش نباشی: مثل
بازگردانی: به زبانت چیزی نگو که دلت چیزی دیگر باشد (کنایه از دورو نبودن) تا مانند کسی نباشی که به مردم گندم نشان می‌دهد؛ ولی جو می‌فروشد.
پیام: دوری از دورویی
■ و اندر همه کاری داد از خویشتن بده، که هر که داد از خویشتن بدهد، از داور مستغنی باشد.
قلمرو زبانی: اندر: در / داد: حق / داد از چیزی دادن: حق آن را ادا کردن / که نخست: زیرا / که دوم: کس / داور: قاضی، دادرس / مستغنی: بی نیاز / قلمرو ادبی: جناس همسان: که (۱- زیرا / ۲- کس)
پیام: هم پیام با حدیث «حاسِبوا قَبْلَ أن تُحاسَبوا»[به حساب خودتان رسیدگی کنید پیش از اینکه به حساب شمار رسیدگی شود.]
بازگردانی: و در هر کاری حق آن را ادا کن؛ زیرا هر کس که حق را ادا کند، نیاز به قاضی ندارد و از آن نمی‌ترسد.
■ و اگر غم و شادیت بود، به آن کس گوی که او تیمار غم و شادی تو دارد و اثر غم و شادی پیش مردمان، بر خود پیدا مکن.
قلمرو زبانی: تیمار: غم، حمایت و نگاهداشت، توجّه / تيمار داشتن: غمخواري و محافظت از کسي که بيمار باشد يا به بلا و رنجي گرفتار شده باشد ؛ پرستاري و خدمت کردن / پیدا کردن: آشکار کردن قلمرو ادبی: تضاد: غم و شادی /
پیام: تودار بودن
بازگردانی: اگر غم و شادی برایت پیش آمد، به کسی بگوی که دوست توست و قصد کمک به تو را دارد و غم و شادیت را برای هر انسانی آشکار نکن و به ایشان نشان نده.
■ و به هر نیک و بد، زود شادان و اندوهگین مشو، که این فعل کودکان است.
قلمرو ادبی: تضاد: نیک و بد، شادان و اندوهگین
بازگردانی: و با هر اندک خوبی و بدی، زود شاد و غمگین نشو که این کار بچه‌ها ست.
■ بدان کوش که بر هر محالی، از حال و نهاد خویش بنگردی، که بزرگان به هر حق و باطلی از جای نشوند.
قلمرو زبانی: محال: بی اصل، ناممکن، اندیشۀ باطل / نهاد: ذات / بنگردی: عوض نشوی / قلمرو ادبی: از جای شدن: کنایه از «از کوره دررفتن» / تضاد: حق و باطل
بازگردانی: تلاش کن که به خاطر هر کار بیهوده‌ای حالت عوض نشود؛ زیرا انسان‌های بزرگ زود تحت تأثیر هر حق و باطلی قرار نمی‌گیرند.
■ و هر شادی که بازگشت آن به غم است، آن را شادی مشمر، و به وقت نومیدی امیدوارتر باش و نومیدی را در امید بسته دان و امید را در نومیدی.
قلمرو زبانی: شمردن: به حساب آوردن (بن ماضی: شمرد، بن مضارع: شمار) نومید: ناامید / بسته دان: مرتبط دانستن، وابسته دانستن ( حذف به قرینه لفظی) / قلمرو ادبی: تضاد: امید و نومیدی
بازگردانی: و هر شادی که پایان آن غم است، شادی به شمار نیاور، هر زمان ناامید شدی، امیدواریت را از دست مده و بدان که نومیدی وابسته به امید و امید وابسته به ناامیدی است.
■ رنج هیچ کس را ضایع مکن و همه را به سزا، حق شناس باش، خاصه قرابت خویش را، چندان که طاقت باشد با ایشان نیکی کن.
قلمرو زبانی: ضایع: تباه، تلف/ سزا: شایسته / خاصه: به ویژه / قرابت: خویشی، خویشاوندی؛ در متن درس، منظور «خویشاوند» است(هم‌آوا← غرابت: شگفت و تعجب‌انگیز بودن) / طاقت: توان / با: به
بازگردانی: تلاش هیچ کس را تباه مکن و نسبت به همه مردم حق شناس باش؛ به ویژه خویشاوندان خود و به اندازه‌ای که توان داری به خویشانت نیکی کن .
■ و پیران قبیله خویش را حرمت دار، ولیکن به ایشان مولع مباش تا همچنان که هنر ایشان بینی، عیب نیز بتوانی دید، و اگر از بیگانه ناایمن شوی، زود به مقدار ناایمنی، خویش را از وی ایمن گردان.
قلمرو زبانی: پیران: بزرگان، ریش سفیدان / حرمت دار: احترام بگذار / مولع: بسیار مشتاق، آزمند / همچنان: همان گونه / هنر: فضیلت / ایمن گرداندن: در امان بودن / قلمرو ادبی: تضاد: هنر و عیب؛ ناایمن و ایمن
بازگردانی: و احترام پیران خاندانت را نگه دار؛ ولی شیفته پیران مشو تا همانطور که فضیلت آنها را می‌بینی، عیب آنها را نیز ببینی، و اگر از غریبه‌ای احساس امنیت نمی‌کنی، به اندازه‌ای که احساس ناایمنی داری خود را از او دور کن و در امان دار.
■ و از آموختن ننگ مدار تا از ننگ رسته باشی.
قلمرو زبانی: آموختن: یاد گرفتن (بن ماضی: آموخت، بن مضارع: آموز) / ننگ: شرمساری، بی آبرویی / رسته: نجات یافته (بن ماضی: رست، بن مضارع: ره)
بازگردانی: و از آموختن شرم مکن تا از بی آبرویی نجات پیدا کنی.
قابوس نامه، عنصر المعالی
/ خاصه: به ویژه / قرابت: قرابت: قرابت: خویشی، خویشاوندی؛ در متن درس، منظور «خویشاوند» است / اندر: داخل، درون، در / طاقت: تاب و توان / دادن: حق آن را ادا کردن / داور: قاضی، / مولع: شیفته، بسیار مشتاق، حریص، آزمند / مستغنی: بی نیاز / به سزا: سزاوار / از جای شدن: از کوره در رفتن / هنر: فضیلت / تیمار: غم، پرستاری، اندیشه / ننگ مدار: شرم نکن / پیدا مکن: آشکار نساز / / محال: بیهوده، ناممکن / نهاد: سرشت / بنگردی: عوض نشوی/ سزا :شایستگی / ضایع کردن: نابود کردن، تباه کردن، تلف کردن
واژگانی که دارای ارزش املایی اند.
مستغنی- ضایع - طاقت - حرمت – مولع- محال – خاصه – قرابت-
کارگاه متن پژوهی
قلمرو زبانی
1- معنای واژه های مشخّص شده را بنویسید.
کتابی که در او داد سخن آرایی توان داد، ابداع کنم. (سعدالدّین وراوینی) / داد: ۱- حق ۲- ارائه کرد
عشق شوری در نهادِ ما نهاد. (فخرالدّین عراقی) / نهاد: ۱- ذات ۲- گذاشت
2- در متن درس، سه گروه کلمه متضاد بیابید.
غم و شادی / نیک و بد / شادان و اندوهگین / امید و نومیدی / ایمن و ناایمن / عیب و هنر
الف) هم نشین نیک بهتر از تنهایی است و تنهایی بهتر از هم نشین بد.
ب) آرزو گفت: «از نمایشگاه کتاب چه خبر؟»
در عبارت «الف»، فعل جمله دوم ذکر نشده است؛ امّا خواننده یا شنونده از فعل جمله اوّل می تواند به فعل جمله دوم، یعنی «است» پی ببرد. در این جمله، حذف فعل به «قرینه لفظی» صورت گرفته است.
در عبارت «ب »، جای فعل «داری» یا «دارید» در جمله دوم خالی است؛ امّا هیچ نشانه ای در ظاهر جمله، شنونده را به وجود فعل راهنمایی نمی کند. تنها از مفهوم عبارت می‌توان دریافت که فعل «داری » یا «دارید » از جمل. دوم حذف شده است. در این جمله، حذف به «قرینه معنایی» صورت گرفته است.
هریک از اجزای کلام در صورت وجود قرینه می‌تواند حذف شود. اگر حذف به دلیل تکرار و برای پرهیز از تکرار صورت گیرد، آن را «حذف به قرینه لفظی» گویند. امّا اگر خواننده یا شنونده از مفهوم سخن به بخش حذف شده پی ببرد، «حذف به قرینه معنایی» است.
■ در کدام جمله متن درس، حذف صورت گرفته است؟ نوع آن را مشخّص کنید.
نومیدی را در امید بسته دان و امید را در نومیدی[بسته دان]. ( حذف به قرینه لفظی)
2- بیت زیر را بر اساس ترتیب اجزای جمله در زبان فارسی، مرتّب کنید.
جدول زیر را کامل نمایید. (با حفظ شخص)
فعل | امر | ساخت منفی | مضارع اخباری |
شنیده بودی | بشنو | نشنیده بودی | می شنوی |
داری می‌روی | برو | نمی روی | می روی |
خواهید پرسید | بپرسید | نخواهید پرسید | می پرسید |
منفي کردن فعلها
در فارسي امروز، هر فعلي را مي توان با آوردن تکواژ منفي ساز «نَـ» منفي کرد. اين تکواژ «نَـ» تلفّظ مي شود؛ امّا اگر پیش از «مي» بيايد «نِـ» تلفظ می شود. اين تکواژ هميشه پيش از فعل اصلي مي آيد؛ اما در فعلهای آينده و مجهول پيش از فعل کمکی قرار مي گيرد:
نگفتم، نگفته ام، نگفته بودم، نگفته باشد، نمي گفتند / نخواهم گفت، گفته نشد.
زمان هاي مستمر صورت منفي ندارند و براي منفي کردن آنها از معادلهاي غيرمستمر استفاده مي شود:
بهرام دارد نامه مي نويسد (مضارع مستمر) بهرام نامه نمي نويسد (مضارع اخباري)
بهرام داشت نامه مي نوشت (ماضي مستمر) بهرام نامه نمي نوشت (ماضي مستمر)
در فعلهاي پيشوندي تکواژ «نَـ» هميشه پس از پيشوند مي آيد:
خورشيد هنوز برنيامده بود. لاکپشت سر از آب درنياورد. ماهي هنوز لقمه. اوّل را درست فرو نبرده بود.
در فعلهاي مرکب، تکواژ «نَـ» پيش از جزء صرفي مي آيد: نگاه نداشت. دوست نداشت. فرود نيامد. سردرنياورد.
قلمرو ادبی
1- بهره گیری از «مَثَل» چه تأثیری در سخن دارد؟ - دلنشين و تأثيرگذارکردن سخن / ايجاز و کوتاه سخني، تأکيد بر مفهوم / محسوس و ملموس کردن مفاهيم ذهني / افزايش تأثير سخن بر مخاطب / به تفکّر واداشتن مخاطب
2- دو عبارت کنایی را از متن بیابید و بنویسید. – گندم نمای ج فروش بودن / از جای شدن
قلمرو فکری
1- نویسنده، چه کاری را کودکانه می‌شمارد؟ - به خاطر هر نیک و بدی زود از کوره دررفتن و اثر غم و شادی را زود بروز دادن.
2- در جمله زیر، نویسنده بر کدام ویژگی های اخلاقی تأکید می‌کند؟
« اثر غم و شادی پیش مردمان، بر خود پیدا مکن.» = حالات درونی خودت را سریع بروز نده.
3- مفهوم عبارت « گندم نمای جو فروش مباش» را بنویسید.
کسی که دورو است و مردم را می فریبد و به ایشان نیرنگ می زند.
4- برای مفهوم بیت زیر، عبارتی از متن درس بیابید.
« شاد و بی غم بزی که شادی و غم / زود آیند و زود می‌گذرند» (ابن حسام خوسفی)
■ و هر شادی که بازگشت آن به غم است، آن را شادی مشمر، و به وقت نومیدی امیدوارتر باش و نومیدی را در امید بسته دان و امید را در نومیدی.
5- حدیث «حاسِبوا قَبْلَ أن تُحاسَبوا» با کدام عبارت درس، قرابت معنایی دارد؟ [به حساب خودتان رسیدگی کنید پیش از اینکه به حساب شمار رسیدگی شود.]
و اندر همه کاری داد از خویشتن بده، که هرکه داد از خویشتن بدهد، از داور مستغنی باشد.
مثل: سخن کوتاه و مشهوری که به قصه یا گفتاری نکته آمیز اشاره می کند.
