آرایه های شعر کار و شایستگی ادبیات نهم

درس نهم                       مثل آیینه، کار و شایستگی

بیت :

معنی :

اگر آینه ، عیب های تو را به درستی نشان داد ، نباید آینه را بشکنی ، بلکه درست آن است که خودت را اصلاح کنی.

آرایه :

راست و خطا : تضاد / بیت ضرب المثل ( امثال و حکم ) است./خود شکستن : کنایه از اصلاح کردن خود

« شکن » و « شکستن » هم خانواده است.

توجه :

« آیینه » و « آینه » ، جناس نیستند چون که تفاوت معنایی به وجود نمی آورند.

تاریخ ادبیات :

نظامی گنجه ای : شاعر قرن ششم که علاوه بر دیوان شعر ، پنج مثنوی دارد که به پنج گنج یا خمسه نظامی معروف اند و می تواند آن ها را به اختصار در کلمه ی « ملخ ها » معرّفی کرد.

1- مخزن الاسرار 2- لیلی و مجنون 3- خسرو شیرین 4- هفت پیکر5- اسکندر نامه

قالب شعر : قطعه

شعر از : پروین اعتصامی

تاریخ ادبیات :

پروین اعتصامی : ( 1320 - 1285 هـ . ش ) بانوی شاعر که شعرش از بهترین نمونه هایشعر تعلیمی محسوب می شود.

معنی :

دوره ی جوانی ، هنگام کار و نشان دادن لیاقت است . زمان تکبّر و خیال پردازی نیست.

لغت :

گه : زمان (مخفّف گاه / شایستگی : لیاقت ، شایسته بودن / خودپسندی : غرور و خودخواهی / پندار : خیال ، وهم

نکته دستوری :

جوانی و شایستگی : مشتق / خودپسندی : غرور و خودخواهی / پندار : خیال ، وهم

معنی :

اگر دوران خوش جوانی را از دست دادی ، دیگر نمی توانی آن را به دست بیاوری ، زیرا جوانی را در هیچ کجا نمی فروشند.

لغت :

متاع : کالا ، جنس

آرایه ادبی :

متاع جوانی : اضافه تشبیهی / فروختن و خریدن و متاع و بازار : مراعات نظیر / بازار : استعاره از دنیا

نکته دستوری :

بفروختی : ماضی ساده ( ساخت قدیم) / که : (چه کسی ) ضمیر پرسشی / خواهی خرید : فعل مستقبل ( آینده )

معنی :

قدرجوانی خودت را بدان و به دنبال حقیقت باش ، زیرا ، فرصت زندگی برای هرکس یک بار ، بیش تر نیست.

لغت :

باری : یک بار / فرصت : وقت مناسب برای انجام کاری

نکته دستوری :

در مصراع دوم ، فعل های « است » اسنادی است و « باری » مسند

معنی :

همان طوری که برای داخل شدن از در استفاده می شود نه دیوار ، تو هم تا وقتی که راه راست وجود دارد از بی راهه نرو . ( از راه راست منحرف نشود و به سمت کارهای ناشایست نرود.)

آرایه :

راست و کج : تضاد / در و دیوار : مراعات نظیر / بر و در : جناس / راه راست به در و راه کج به دیوار تشبیه شد. / مصراع دوم تمثیل است.

نکته دستوری :

مپیچ : فعل نهی / هست به معنی وجود داشتن ، فعل غیر اسنادی

معنی :

از انسان های جوان مرد ، شکیبایی و تلاش را یاد بگیر و بدان که آموختن از انسان های دیگر ، ننگ نیست.

لغت :

آزادگان : جوانمردان ، وارستگان / بردباری : شکیبایی / سعی : تلاش / عار : ننگ ، عیب ، باعث سرافکندگی

نکته دستوری :

آزادگان و آموختن : مشتق / بردباری : مشتق - مرکب / سعی : ساده / بیاموز : فعل امر / عار : مسند

معنی :

تا وقتی که ، دل تو دچار آلودگی گناه نشده با بینش و بصیرت در وجود خودت و کارهایت ، اندیشه کن.

لغت :

بصیرت : بینش ، بینایی / زنگار : زنگ ، تیرگی

آرایه :

چشم و نگر : مراعات نظیر / آیینه : استعاره از دل / زنگار : استعاره از تیرگی ، لغزش و گناه / تکرار «ر» : واج آرایی

نکته ی دستوری :

درنگر : فعل پیشوندی / تا ( وقتی که ) : پیوند وابسته ساز / « را » : فکّ اضافه تا در آیینه تو / نیست ( وجود ندارد ) : فعل غیر اسنادی

معنی :

قطعاً با جمع شدن دانه ها و خوشه ها ، خرمن به وجود می آید. هیچ دانه و خوشه ای در آغاز ، خرمن و خروار نبوده است.

لغت :

خوشه : چند دانه ی به هم پیوسته / خروار : واحد اندازه گیری وزن ، مقداری زیاد از هر چیز

آرایه :

دانه و خوشه و خروار : مراعات نظیر / تکرار « خ » : واج آرایی / تکرار واژه های خوشه و خروار : تکرار

نکته ی دستوری :

« همی » در اینجا به معنی « قطعاً » و « همانا » است و قید تأکید می باشد.

توجه :

 این بیت ، یادآور ضرب المثل « قطره قطره ، جمع گردد وان گهی دریا شود. » است. در ادبیات فارسی به بیتی یا جمله ای که ضرب المثلی را به یاد بیاورد ، آرایه ی تمثیل می گویند.

نکته ی دستوری :

خوشه و دانه : ساده / خروار در مصراع اول و دوم ، مسند است.

مفهوم کلی :

انسان ها باید برای رسیدن به هدف ها و موفقیت ها ، اندک اندک و گام به گام ، قدم بردارند.

معنی :

روزگار ، سراسر درس عبرت است امّا ، افسوس که انسان آگاه و هوشیاری وجود ندارد که از این همه درس ، پند و عبرت بگیرد.

لغت :

ایّام : جمع یوم ، روزها / دریغا : افسوس

آرایه :

درس و شاگرد : مراعات نظیر / تلمیح به حدیث حضرت علی (ع) : ما اکثر العبر و اقل الاعتبار : عبرت ها چه بسیارند و عبرت پذیران ، اندک.

نکته دستوری :

بیت از چهار جمله تشکیل شده است ./ در مصراع اوّل ، فعل « است » بعد از پند ، حذف شده / دریغا : اصوات « شبه جمله »

خود ارزیابی :

1- نویسنده به چه نوع ارتباط هایی در دوران نوجوانی اشاره کرده است ؟

ارتباط با خود ، یعنی توجه به لباس ، قد و قامت ، لاغری یا چاقی ، عواطف و احساسات درونی ؛ ارتباط با دیگران که وابسته به نیاز درونی اوست تا نقد و نظر دیگران را درباره ی رفتار و کردار خود بداند.

2- ویژگی های مشترک آینه و دوست را بیان کنید.

هر دو در کمال راستی و صداقت ، عیب و حسن آدم را نشان می دهند و بازگو می کنند.

3- به نظر شما چه ارتباطی میان متن و شعر درس وجود دارد ؟

هر دو آدمی را به غنیمت دانستن دوران جوانی و نوجوانی و تلاش در کسب خوبی ها و فضایل دعوت می کنند.

4- .................................

کار گروهی :

1- درباره ی مفهوم جمله ی « المومن مرآهٔ المؤمن » و ارتباط آن با درس بحث و گفت و گو کنید.

مفهوم این حدیث « المؤمن مرآه المؤمن = مؤمن آیینه ی مؤمن است. » این است که مؤمنان باید در اصلاح رفتار و گفتار یکدیگر بکوشند و معایب و محاسن خواهران و برادران دینی خود را به آن ها بگویند. در این درس هم دوستانی را که آدمی در دوره های مختلف زندگی از جمله جوانی و نوجوانی پیدا می کن مثل آیینه ای دانسته که می تواند موجب اصلاح بدی ها و کج رفتاری های انسان و تأیید و تحکیم خوبی ها و محاسن او باشد.

2- درباره ی جمله ی « رسم دوستی شکستن آیینه نیست ، درست آن است که خود را اصلاح کنیم» با هم بحث کنید.

برعهده دانش آموزان

3- برای نقد رفتار خود و دیگران به چه معیارهایی باید توجه کرد ؟

با صداقت و راستی بررسی شود ، هدف از این کار اصلاح رفتار شخص باید باشد ، گفته هایمان منطقی و همراه با دلیل و برهان باشد.

منبع مطلب : payenohom.blog.ir

مدیر محترم سایت payenohom.blog.ir لطفا اعلامیه سیاه بالای سایت را مطالعه کنید.

کار و شایستگی ( کتاب فارسی نهم )

قالب شعر : قطعه ( ش 43 ورقه طلایی)  ---- شعر از : پروین اعتصامی

تاریخ ادبیات :پروین اعتصامی : ( 1320 - 1285 هـ . ش ) بانوی شاعر که شعرش از بهترین نمونه های  شعر تعلیمی محسوب می شود.

گه : زمان (مخفّف گاه ---شایستگی : لیاقت ، شایسته بودن ---خودپسندی : غرور و خودخواهی --پندار : خیال ، وهم  ----نکته دستوری : جوانی و شایستگی : مشتق -خودپسندی : غرور و خودخواهی --پندار : خیال ، وهم

متاع : کالا ، جنس ----آرایه ادبی : متاع جوانی : اضافه تشبیهی( ترکیب اضافی) ---فروختن و خریدن و متاع و بازار : مراعات نظیر ---بازار : استعاره از دنیا ---خرید و فروخت: آرایه­ تضاد -----نکته دستوری : بفروختی : ماضی ساده ( ساخت قدیم) ----که : (چه کسی ) ضمیر پرسشی ---خواهی خرید : فعل مستقبل ( آینده )

-

مپیچ: منحرف نشو-آرایه :راست و کج : تضاد -در و دیوار : مراعات نظیر -بر و در : جناس -راه راست به در و راه کج به دیوار تشبیه شد. --مصراع دوم تمثیل است. --نکته دستوری :  مپیچ : فعل نهی -هست به معنی وجود داشتن ، فعل غیر اسنادی

آزادگان : جوانمردان ، وارستگان -بردباری : شکیبایی -سعی : تلاش -عار : ننگ ، عیب ، باعث سرافکندگی-- نکته دستوری :آزادگان و آموختن : مشتق -بردباری : مشتق - مرکب -سعی : ساده -بیاموز : فعل امر -عار : مسند

بصیرت : بینش ، بینایی --زنگار : زنگ ، تیرگی --آرایه : چشم و نگر : مراعات نظیر --آیینه : استعاره از دل -زنگار : استعاره از تیرگی ، لغزش و گناه -تکرار «ر»  : واج آرایی -نکته دستوری : درنگر : فعل پیشوندی -تا ( وقتی که ) : پیوند وابسته ساز -« را » : فکّ اضافه تا در آیینه تو -نیست ( وجود ندارد ) : فعل غیر اسنادی

خوشه : چند دانه ی به هم پیوسته -خروار : واحد اندازه گیری وزن ، مقداری زیاد از هر چیز-همی شد: به تدریج و آهسته آهسته تبدیل شد. -آرایه :دانه و خوشه و خروار : مراعات نظیر -تکرار « خ » : واج آرایی -تکرار واژه های خوشه و خروار : تکرار  -نکته دستوری :« همی » در اینجا به معنی « قطعاً » و « همانا » است و قید تأکید می باشد.

 توجه : این بیت ، یادآور ضرب المثل « قطره قطره ، جمع گردد وان گهی دریا شود. » است. در ادبیات فارسی به بیتی یا جمله ای که ضرب المثلی را به یاد بیاورد ، آرایه ی تمثیل می گویند.

 نکته دستوری :خوشه و دانه : ساده --خروار در مصراع اول و دوم ، مسند است.

 مفهوم کلی :انسان ها باید برای رسیدن به هدف ها و موفقیت ها ، اندک اندک و گام به گام ، قدم بردارند.

ایّام : جمع یوم ، روزها -دریغا : افسوس --آرایه : درس و شاگرد و پند : مراعات نظیر -تلمیح به حدیث حضرت علی (ع) : ما اکثر العبر و اقل الاعتبار : عبرت ها چه بسیارند و عبرت پذیران ، اندک. --نکته دستوری :بیت از چهار جمله تشکیل شده است --در مصراع اوّل ، فعل « است » بعد از پند ، حذف شده -دریغا : اصوات « شبه جمله »

منبع مطلب : www.adabyar.blogfa.com

مدیر محترم سایت www.adabyar.blogfa.com لطفا اعلامیه سیاه بالای سایت را مطالعه کنید.

درس نهم

 تک بیت انتهای صفحه:

 آینه چون نقش توبنمود راست

                      خودشکن آیینه شکستن خطاست

 دانش های ادبی:

 قافیه: راست ،خطاست

 کنایه:خودشکن کنایه از خودت را اصلاح کن

 جناس: آینه، آیینه

 دانش های زبانی:

 بنمود: نمایاند،نشان داد

 معنی شعر:

 اگر آینه ایراد و نقص تو را نشان داد،باید

 آن ایراد را رفع کنی و خودت را اصلاح کنی،

نه اینکه آینه را بشکنی.

 تاریخ ادبیات:

 ****************************************************

 جوانی گه کار و شایستگی است

                             گهِ خود پسندی و پندار نیست

 دانش های ادبی:

قالب شعر:قطعه

قافیه: پندار

 ردیف: نیست

 دانش های زبانی:

 خودپسندی: غرور،تکبر

 پندار: تصور،خیال

 معنی شعر:

ای انسان، دوره ی جوانی،زمان کار وتلاش و

 نشان دادن شایستگی هایت است،نه اینکه

زمان غرور و خیال و توهم

 چو بفروختی،از که خواهی خرید؟

                               متاع جوانی به بازار نیست

 دانش های ادبی:

 قافیه: بازار

 جناس: که،به

 تشبیه: متاع جوانی،جوانی را به متاع(کالا)

 تشبیه کرده است.

 مراعات نظیر/تناسب:متاع،بازار،خرید،بفروختی

 تضاد: بفروختی،خرید

 استفهام انکاری:مصراع اول پرسشی است

 که مفهوم انکار دارد.

دانش های زبانی:

 متاع: کالا

 چو: وقتی که

 معنی شعر:

 ای انسان،وقتی دوران با ارزش جوانی را

 فروختی و به راحتی از دست دادی،این را

 بدان دوران جوانی که از دست رفته هرگز

 برنمی گردد.

 غنیمت شمُر،جزحقیقت مجوی

                      که باری است فرصت،دگربار نیست

 دانش های ادبی:

 قافیه: دگربار

 جناس: باری،بار

 دانش های زبانی:

 باری: بار دیگر،فرصت دوباره

 دگر بار: بار دیگر

 غنیمت شمر: ارزش آن را درک کن

 بیت از چهار جمله درست شده است.

 معنی شعر:

ای انسان،ارزش جوانی خود را بدان و به جز

 حقیقت چیز دیگری را جستجو نکن،چراکه

 جوانی و زندگی انسان یکبار است و تکرار

 نمیشود.

 مپیچ از رهِ راســــت بر راه کج

                        چو در هست،حاجت به دیوار نیست

 دانش های ادبی:

 قافیه: دیوار

 تضاد: راه راست، راه کج

 آرایه ی ادبی:حُسن تعلیل:(مصراع دوم برای

 مصراع اول در حکم تمثیل ونمونه است.)

 جناس: بر،در ـ بر،به

 مراعات نظیر: در، دیوار

 تضاد:هست و نیست

 مصراع دوم ضرب المثل است.

 دانش های زبانی:

ره راست: راه راست،راه درست

 مپیچ: فعل نهی از مصدر پیچیدن

معنی شعر:

 سعی کن از راه راست خارج نشوی و به راه

نادرست و کج نروی،چراکه تا وقتی در هست

 انسان از دیوار وارد خانه نمیشود.

 زآزادگان بُردباری و ســعی

                          بیاموز، آموختن عـــــــــار نیست

 دانش های ادبی:

 قافیه: عار

 ضرب المثل: آموختن عار نیست،مانند:

 پرسیدن عار نیست

 دانش های زبانی:

 عار: ننگ،عیب

 آزادگان: انسان آزاده و وارسته،جوانمردان

 بردباری: شکیبایی،صبوری

 سعی: تلاش و کوشش

 معنی شعر:

 ای انسان سعی کن از انسان های وارسته،

 صبر و تلاش رایاد بگیری و این را بدان

 به چشم بصیرت به خود در نگر

                       تو را تا در آیینه ،زنگــــــــار نیست

 دانش های ادبی:

قافیه: زنگار

 استعاره: آیینه استعاره از دل،شاعر انسان

 را به آیینه ی شفاف و صاف تشبیه کرده

 است.

 استعاره: زنگار:استعاره از گرفتاری ها و

مشکلات زندگی،کدورت ها و آلودگی ها

دانش های زبانی:

 بصیرت: بینش

 زنگار: گرد و غبار

معنی شعر:

 سعی کن با چشم بصیرت به خود و رفتار خود

 نگاه کنی،چرا که اگر آیینه ی دلت دچار گرد و

 غبار وگناه شود دیگر نمیتوانی در آن بنگری

 و حقیقت وجود خود راببینی.

 همی دانه و خوشه ،خروار شد

                      زآغاز ،هر خوشه خــــروار نیست

 دانش های ادبی:

 قافیه: خروار

 مراعات نظیر: دانه، خوشه،خروار

 آرایه ی تکرار: در عبارت "خوشه خروار"

 دانش های زبانی:

 دانه: بذر

 خروار:واحدوزن معادل سیصدوسی و سه کیلو

 معنی شعر:

 حتما این را میدانی که دانه ها و خوشه ها در

 کنار هم جمع میشوندو روزی خروار میشوند

 و از همان ابتدا خروار نبوده اند.

 همه کار ایام درس است و پند

                      دریغا که شاگرد هشیار نیست

                                             " پروین اعتصامی"

 دانش های ادبی:

 قافیه: هشیار

 مراعات نظیر: درس، پند،شاگرد

 دانش های زبانی:

 ایام: روزها،جمع یوم

 پند: نصیحت

 دریغا: افسوس

 معنی شعر:

  تمام زندگی و روزگار پر از درس و نکات پندآموز

 است اما متاسفانه شاگرد و انسانِ آگاهی

 نیست که از این درس های زندگی پند بگیرد.

 تاریخ ادبیات:

 پروین اعتصامی: شاعر پرآوازه ی زبان فارسی

 است که در سال ۱۲۸۵شمسی در شهر تبریز

 دیده به جهان گشود . سروده های او در زمینه ی

 موضوع های اجتماعی ،اخلاقی و انتقادی است

 و حالتی اندرز گونه دارد.پروین در سال ۱۳۲۰

 خورشیدی در گذشت ،آرامگاه وی در شهر قم،

 کنار صحن حضرت معصومه (س)قرار گرفته است.

منبع مطلب : drhs-adabiat.blogfa.com

هیچ نظری تا کنون برای این مطلب ارسال نشده است، اولین نفر باشید...